Tokoh-Tokoh Islam

Ibn Ishaq Al-Kindi

            Tokoh Abu Yusuf Yaqub Ibn Ishaq Al-Khindi atau juga dikenali sebagai Al-Khindi (801-873). al-Kindi dilahirkan di Kufa, pusat pengajian dunia belajar di suatu masa. Bapanya adalah gabenor Kufa, sebagaimana datuknya sebelumnya. al-Kindi merupakan keturunan suku kaum Kinda yang telah berpindah dari Yemen. Puak ini telah menyatukan sebilangan suku-suku dan mencapai kedudukan yang berkuasa pada abad-abad Kelima dan Keenam, tetapi kehilangan kuasa pada pertengahan abad Keenam.

            Pendidikan al-Kindi bermula di Kufa, kemudiannya di Basrah, dan akhirnya di Baghdad. Pengetahuan tentang pembelajaran yang hebatnya tidak lama kemudian merebak, dan Khalifah al Ma'mun melantiknya di Rumah Kebijaksanaan di Baghdad, yang merupakan pusat yang baru sahaja ditubuhkan bagi penterjemahan teks-teks falsafah dan saintifik orang Yunani. (Beliau juga terkenal kerana penulisan seni khatnya yang cantik, dan pada suatu ketika pernah bekerja sebagai jurutulis kepada al Mutawakkil.)

            Apabila al Ma'mun meninggal, abangnya (al Mu'tasim) menjadi Khalifah, dan al-Kindi dikekalkan dalam jawatannya, serta mengajar anak al Mu'tasim. Bagaimanapun, ketika pemerintahan al Wathiq, dan terutamanya al Mutawakkil, peluang al-Kindi' surut. Terdapat pelbagai teori-teori mengenai ini: sesetengah orang mengatakan kejatuhan al-Kindi akibat persaingan di Rumah Kebijaksanaan, yang lain pula merujuk kepada penyeksaan yang ganas oleh al Mutawakkil terhadap orang Islam yang tidak ortodoks (serta bagi bukan muslim). Malah, pada suatu ketika, al-Kindi pernah di pukul dan perpustakaannya disita buat sementara. Beliau meninggal dalam semasa pemerintahan 873 CE bagi al M'utamid.

            Al-Kindi merupakan seorang pakar dari pelbagai bidang pemikiran yang berbeza. Beliau merupakan pakar dalam muzik, falsafah, astronomi, perubatan, geografi, dan matematik. Selama hayat beliau (dan untuk kira-kira seabad selepas itu) beliau dianggap sebagai ahli falsafah Muslim dan paling besar, ada akhirnya hanya diatasi oleh nama nama hebat seperti sebagai Abu Al-Nasr Al-Farabi (Al-Pharabius) dan Ibn Sina (Avicenna). Beliau adalah dianggap sebagai ahli falsafah Arab keturunan paling agung, walaupun; sesungguhnya, beliau sering dirujuk hanyalah sebagai "ahli falsafah Arab".

            Satu dari matlamat utama falsafahnya adalah untuk mengabung kesesuaian antara falsafah dan teologi alam di sebelah dan teologi spekulatif dan diwahyukan di tangan yang lain (bagaimanapun sebenarnya beliau menolak teologi spekulatif). Beliau menekankan, bagaimanapun, wahyu adalah sumber pengetahuan lebih hebat dalam sekurang-kurangnya sesetengah bidang, dan ia menjamin perkara-perkara mengenai kepercayaan yang akal pemikiran tidak boleh mendedahkannya.

            Pendekatannya kepada bidang falsafah bukanlah hasil pemikiran yang asal, tetapi merangkumi penulisan Aristotelian dan (terutama) Plato baru (neo Plato). Bagaimanapun hasil kerjanya amat penting kerana ia memperkenalkan dan mempopularkan falsafah Yunani dikalangan cendikiawan Muslim. Kebanyakan apa yang kanan menjadi perbendaharaan kata falsafah piawaian Arab berasal dari al-Kindi; sesungguhnya, jika tidak kerananya, hasil ahli falsafah seperti al Farabi, Avicenna, dan al Ghazali mungkin tidak tercapai.

            Sebagai seorang doktor, al-Kindi adalah ahli farmakologi pertama untuk menentukan dan menggunakan dos ubat yang betul untuk kebanyakan daripada dadah-dadah yang terdapat pada masa itu. Sebagai satu ahli kimia yang termaju, beliau adalah seorang penentang alkimia; beliau menunjukkan kesilapan mitos yang logam asas mudah boleh diubah menjadi logam berharga seperti emas atau argentum. Dalam matematik, beliau menulis beberapa buah buku yang ditujukan khas bagi sistem nombor, dan banyak menyumbang bagi asas hisab moden. al-Kindi juga mempopularkan angka Hindu-Arabic di kalangan orang Arabs.

            Al-Kindi menulis sekurang-kurangnya dua ratus lima puluh buah buku, kebanyakannya sumbangannya bagi geometri (tiga puluh dua buah buku), falsafah dan perubatan (dua puluh dua buah buku setiap satu), logik (sembilan buah buku), dan fizik (dua belas buah buku). Pengarunnya dalam bidang fizik, matematik, ubat, falsafah dan muzik adalah meluas dan berpanjangan selama beberapa abad. Abu Yusuf Yaqub Ibn Ishaq Al-Khindi juga aktif dalam bidang terjemahan. Beliau adalah antara penterjemah awal yang terlibat dalam menterjemahkan hasil karya dalam bidang Yunani ke dalam bahasa Arab.

            Kebanyakan daripada buku-bukunya, malangnya, telah hilang, bagaimanapun beberapa yang terselamat dalam bentuk terjemahan Latin oleh Gherard Cremona, dan yang lain telah ditemui dalam manuskrip Arab — yang lebih penting lagi, dua puluh empat hasil kerja beliau yang hilang telah dijumpai kembali pada pertengahan abad ke dua puluh. Sebagai contoh, misalnya, satu teks yang baru ditemui Manuskrip berkenaan Nyah Diskrip Perutusan yang Diskrip, satu wacana dalam kriptologi, merangkumi kaedah pemecahan tulisan rahsia, encipherments, pemecahan tulisan rahsia bagi encipherments tertentu, dan analisis statistik dan penganalisisan statistik mengenai surat-surat dan penggabungan surat dalam Tulisan Arab.

            Antara sumbangan besar Al-Khindi ialah mengenai 11 teks yang menerangkan mengenai nombor dan analisis nombor. Al-Khindi juga menghasilkan 241 buah buku dalam pelbagai bidang yang merangkumi bidang seperti berikut :-

• Astronomi (16 buah)
• Aritmetik (11 buah)
• Geometri (32 buah)
• Perubatan (22 buah)
• Fizik (12 buah)
• Falsafah (22 buah)
• Logik (sembilan buah)
• Psikologi (5 buah)
• Muzik (tujuh buah)

            Selain itu, Abu Yusuf Yaqub Ibn Ishaq Al-Khindi juga menghasilkan tulisan dalam bentuk monograf meliputi bidang astronomi, batu-batan, batu-batu berharga dan sebagainya.

Ibnu Sina

            Nama sebenar beliau ialah Abu Ali Hussain Ibnu Abdullah Ibnu sina. Orang barat memanggilnya dengan panggilan Avicenna. Ibnu Sina merupakan seorang cendikiawan islam yang memiliki pelbagai bidang ilmu. Antaranya tentang falsafah- falsafah dan perubatan. Sumbangan yang ketara Ibnu Sina dalam bidang perubatan adalah dari segi pengalaman dan kebolehanya untuk mengubat dan juga dalam menghasilkan karya dalam penulisan.

            Terdapat banyak ilmu perubatan moden yang menggunakan ilmu perubatan Ibnu Sina sebagai rujukan. Terutamanya mengenai penggunaan ubat, diagnosis dan pambedahan. Buku beliau telah digunakan secara meluas di Universiti-universiti Eropah hingga abad 15M. Pada bad ke 12M, buku beliau telah diterjemah oleh Genard Cremona yang berpindah ke Toledo, sepanyol kedalam bahasa latin. Bukunya telah dicetak sebanyak 16 kali,15 edisi dalam bahsa latin dan sebuah dalam bahasa yahudi(Hebrew). Pada abd ke 16M buku ini telah dicetak sebanyak 21 kali. Penulis dibarat telah menganggap Ibnu Suna sebagai bapa kedoktoran kerana Ibnu Sina telah menyatupadukan ilmu perubatan Yunani, Hippocreates dan Gelen serta pengalaman daripada ahli-ahli perubatan dari India dan Parsi serta pengalaman beliau sendiri .

Antara sumbangan utama beliau terhadap dunia perubatan ialah:

a) Telah memperkembangkan ilmu psikologi dalam ilmu perubatan

b) Penemuan beliau dalam bidang perubatan yang dikenali pada hari ini sebagai    psikosomatis(psikosomatic medicine)

c) Memperkenalkan ilmu diagnotis untuk mengenalpasti ketidakseimbangan humur yang berkenaan dan ia masih dipraktikkan oleh para doktor muslim di Pakistan, Afganistan dan Parsi.
d) Seorang doktor dari Amerika melaporkan bahawa para hakim di afganistan, China dan India dan parsi sangat berkebolehan dalam menentukan penyakit melalui denyutan jantung
e) Menyedari kepentingan emosi dalam pemulihan.
f) Ibnu Sina adalah doktor yang pertama yang mencatatkan bahawa penyakit paru-paru (pulmonary tuberculosis) adalah penyakit yang boleh berjangkit.

g) Beliau juga dapat menceritakan dengan tepat tanda-tanda (symptoms) penyakit kencing manis (diabetis) dan masalah yang timbul daripadanya.

Osler menganggap karyanya iaitu al-Qanun fi Al-Tibb sebagai sebuah teks perubatan yang teragung yang pernah ditulis sebagai “injil perubatan”yang dibaca dalam tempoh yang lebih lama berbanding buku-buku perubatan yang lain dan ia dibahagikan kepada 5 buku iaitu:

a)buku yang membicarakan tantang asas-asas umum.
b)buku-buku ubatan simple(biasa)
c)buku penyakit organ-organ tertentu
d)buku penyakit yanjg biasanya merebak ke seluruh badan
e)buku ubat-ubatan ‘compound’(sebatian).

Al-Razi

            Nama sebenar beliau ialah Abu Bakar Muhammad Ibnu Zakaria Al-Razi. Beliau lebih terkenal dengan panggilan al-Razi. Selain dari itu, beliau lebih terkenal dengan panggilan Rhazes di kalangan orang barat. Al-Razi dikenali sebagai Galen Arab dan beliau berasal daripada Parsi. Beliau juda adalah guru kepada Ibnu Sina. Dilahirkan pada tahun 863M di Bandar Rai berdekatan dengan Bandar Teheran. Beliau meninggal dunia pada tahun 925M(312Hijrah) ditempat yang sama. Beliau mendapat pendidikan awal di Baghdad yang menjadi pusat Bandar empayar Abbasiyyah yang juga menjadi pusat pendidikan. Pemerintah islam pada ketika itu menggalakkan orang ramai dalam pencarian ilmu dengan memberi kemudahan-kemudahan seperti hospital-hospital dan perpustakaan untuk melakukan penyelidikan. Sebelum menceburkan diri dalam perubatan, beliau pernah mempelajari dalam bidang Al-quran, fekah, ilmu tauhid, bahasa arab dan hadis. Meyerhoff dalam buku Legacy of Islam menganggap beliau sebagai pengamal perubatan yang teragung dalam dunia islam malah seorang pengamal perubatan teragung di dunia. Beliau mempelajari ilmu perubatan dengan Hunayn Ibnu ishaq, seorang pakar perubatan parsi dan India. Al-razi bertugas sebagai pegawai perubatan dan menjadi pengarah disebuah hospital di rays, Baghdad dan Parsi serta pengasas perubatan psilosomatik dan mempunyai pengetahuan yang agak mendalam dalam bidang anatomi. Beliau meneruskan tradisi yang diasakan oleh Galen bersama pakar-pakar perubatan islam pada masa itu. Buku yang telah dihasilkan adalah sebanyak 224 buku, 140 daripadanya dalam ilmu perubatan(10 daripadanya telah diterjemah kedalam bahasa Latin).

            Antara sumbangan Al-Razi di dunia barat ialah Treatisnya berkenaan dengan campak cacar tulen(smallpox) dan campak biasa(measel)yang telah diterbitkan beberapa kali di Eropah hingga abad ke 18M. Buku karyanya yang terbesar ialah ensikopedia perubatan amalan dan terapeutik yang berjudul kitab Al Hawi fi Al Tibb(Liber continens) yang seberat 10 kilogram ini mengandungi 9 jilid menjadi rujukan fakulti perubatan di Paris, Perancis Pada tahun 1395M. Buku teragungnya yang kedua ialah berjudul kitab Al-mansur (Liber Medicinalis ad Al Mansorem). Ia adalah ringkas dan mengandungi 10 bab. beliau menyumbangkan kitab ini kepada gabenor Khurasan, Al- Mansur Ibnu Ishaq yang berkenaan dengan seni dan sains perubatan. Beliau memperkenalkan beberapa kaedah dalam ilmu farmasi antaranya:

a)Penggunaan ubat untuk melawaskan buang air besar secara lembut(Milld purgatives)
b)Pembekaman (mengeluarkan darah) bagi kes-kes “apoplexy” (kehilangan kegunaan deria) disebabkan kepecahan urat darah dalam otak.
c)Penggunaan air sejuk bagi demam yang melarat
d)Mencipta seton (jenis benang) dan penggunaan dalam kes-kes luka.

Menurut Ali bin Abbas al Majusi yang meninggal dunia 60 tahun selepas Al-Razi kitab Al-Hawi mengandungi :

a)Cara menjaga kesihatan
b)Mengubati penyakit melalui cara makanan.

c)Mengenal tanda-tanda penyakit
Sumbangan lain Al-Razi dalam perubatan islam ialah pengasingan alkohol dan mendorng kegunaanya sebagai anti septik. sebuah lagi kitabnya yang bernama kitab Al asrar (the book of secrets) telah diterjemah kedalam bahasa latin adalah sumber utama maklumat bahan kimia hingga abad 14M.

AL-Nafis

Nama penuh Ibnu al-Nafis ialah ‘Ala’uddin abu al-Hasan ali ibn abi al-Hazam al-Qrasyi, seorang Arab berketurunan Quraisy.Beliau telah dilahirkan di pinggir Bandar Damsyik pada tahun 607H(1210M). Di situlah kemudiannya beliau hidup dan berguru dengan ahli perubatan, termasuk al-Syiekh Radhiuddin Abu al-Hajjaj Yusuf Ibn Hidrah al-Rahibi. Antara guru beliau yang lain dalam bidang perubatan ini termasuklah al-Hakim Muhazzibuddin Abu Muhammad Abdul Rahim ibn Ali al-Dakhwar dan ‘Imran al-Isra’ili. Ibnu a-Nafis ialah rakan sepengajian dengan Maufiquddin qabu AL-Abbas Ahmad Iibnal-Qasim yang terkenal dengan nama Ibn Abi Usaiba’ah, penulis buku yang masyhur yang menceritakan tentang kedudukan dan kesarjanaan para ahli perubatan.Mereka kemudiannya berpindah ke Kaherah dan sama-sama bekerja di al-Nasiri. Di hospital inilah Ibn al-Nafis telah mencapai kemajuan menjadi ketua hospital berkenaan, sementara Ibn Abi Usaiba’ah menumpukan perubatannya kepada perubatan mata. Beliau telah menetap di Kaherah sehingga beliau meninggal dunia pada 686 H(1288 M)sewaktu umur beliau 80 tahun. Meskipun bidang utama beliau adalah perubatan, namun Ibn al-Nafis tetap mendalami ilmu-ilmu bahasa, fiqh, falsafah dan ilmu kalam. Dalam bidang perubatan, ada orang yang menyamakan beliau dengan Ibnu Sina. Malahan ada juga orang yang berpendapat bahawa beliau adalah lebih serlah dan terkemuka di dalam para sarjana islam yang ada. SUMBANGAN Dalam bidang perubatan, secara khususnya Ibnu al-Nafis mempunyai kepakaran yang tinggi dalam bidang pembedahan. Penemuan sistem peredaran darah kecil juga telah membuatkan Ibnu al-Nafis terkenalsebagai tokoh sarjana islam yang terkenal.  Selain itu juga Ibnu al-Nafis juga melancarkan kempen memerangi wabak. Sebelum beliau meninggal dunia, beliau telah membina sebuah hospital. i) Bidang Pembedahan Dalam bidang pembedahan, beliau sangat berminat dengan pembedahan jantung dan kerongkong, kerana kerana beliau telah percaya pada wujudnya pertalian yang rapat antara pernafasan dan denyutan jantung.Bagi memajukan lagi bidang pembedahan ini, Ibnu al-Nafis menasihatkan supaya pembedahan perbandingan dibuat dengan melakukannya ke atas binatang. Menurut beliau, langkah seperti ini boleh membantu kita memahami dengan lebih mendalam tentang tubuh manusia dan fungsi semua organ yang terdapat dalam tubuh manusia. ii) Memerangi Wabak. Ibnu al-Nafis bersama doktor-doktor Mesir yang lain melancarkan kempen memerangi wabak yang tidak mengenal mangsa sama ada kanak-kanak mahupun kaum dewasa. Wabak ini merebak selama enam bulan dan akhirnya ia berjaya dikawal oleh Ibnu al-Nafis. Dengan kejayaan ini Ibnu al-Nafis telah digelar al-Misri oleh penduduk di negara Mesir. iii) Penemuan Sistem Peredaran Darah Kecil. Perkara baru yang terpenting yang diajukan oleh Ibnu al-Nafis dalam syarahnya dalam kitab anatomi ibn Sina ini ialah teori tentang peredaran darah ialah pergerakan darah iaitu pergerakan darah dalamkitaran. Peredaran darah ini dikenali pada zaman sekarang sebagai ‘sistem sirkulasi pulmonari’. Orang zaman dahulu mempercayai bahawa darah bergerak daripada jantung ke dalam jasad menerusi pembuluh dan saluran darah mengikuti denyutan nadi. Kemudian datang Galen iaitu sarjana perubatan Yunani yang mengatakan bahawa darah tersebar ke dalam badan daripada jantung menerusi pergerakan seperti alunan ombak melalui arteri itu sendiri. Para doktor aliran Iskandariah merujuk semula kepada teori perubatan Mesir kuno. Ibnu Sina mengikuti teori doktor Yunani iaitu Galen tentang peredaran darah. Ibnu al-Nafis pula dalam syarahannya dalam kitab anatomi Ibnu Sina mangesahkan pendapat ini. Menurut Ibnu al-Nafis ruang jantung mempunyai dia sahaja tidak seperti yang didakwa oleh Ibnu   Sina . Katanya, aliran edaran darah ialah daripada ventrikal kanan kepada paru-paru. Dalam paru-paru, uadara bertemu dengan darah. Darah itu kemudiannya meninggalkan paru-paru dengan mengikuti arteri paru-paru lalu masuk ke dalam ventrikal kiri dalam jantungm dari sini, darah disebar keseluruh badan.Pendapat yang diajukan oleh Ibnu al-Nafis kepada ilmu perubatan adalah teori yang baru. Teori ini menegaskan bahawa wujudnya peredaran darah dari jantung ke paru-paru dan dari paru-paru kepada jantung. Oleh itu, beliau telah mengasaskan ‘teori sirkulasipulmonari’. Akan tetapi Ibnu al-Nafis tidak sempat untuk mengkaji sistem peredaran darah keseluruh tubuh dalam waktu yang sama. iv) Membina Sebuah Hospital Semasa umur beliau mencecah lingkungan 74 tahun, beliau telah ditugaskan oleh Sultan Qalawun untuk membina sebuah hospital baru di Kaherah. Beliau menyelia pembinaan ini menurut keperluan perubatan berkenaan bahagian-bahagian hospital tersebut, wad, farmasi, perpustakaan, ruang menunggu, dan bilik khas untuk doktor. Selain itu juga, beliau memperkalkan konsep teaching hospital. Hospital itu telah dirasmikan oleh Sultan Qalawun dan dinamakannya dengan ‘al-Mansuri’. KARYA Sebagaimana para sarjana islam yang lain,Ibnu al-Nafis telah menulis banyak buku-buku dan rencana. Walaubagaimana kebanyakannya telah hilang. Antara buku beliau yang masih ada termasuklah al-Kitab al-Syamil Fi al-Tibb tenrtang ensiklopedia perubatan, Kitab al-Muhadhdhab fi al-Kuhl mengenai opthalmilogi, al-Muhazzab berkenaan tentang perubatan mata, al-Mukhtar yang mengatakan tentang pemakanan, Syarh al-Hidayah adalah ulasan terhadap karangan Ibnu Sina tentang perubatan, al-Risalah al-Kamiliyyah fi al-Sirah al-nobawiyyah yang menyatakan tentang kisah hidup Nabi Muhammad. Selain itu al-Mujaziaiti ringkasan daripada kitab Ibnu Sina, al-Qanun. Fi ‘I-Tahibbi dan beberapa kritikan terhadap karya Hipokrotes, Ibnu Sina dan Humaym Ibnu Ishaq.beliau juga menulis buku ringkas karya Aristotles tentang logik Ibnu al-Nafis adalah seorang lagi tokoh kesarjanaan islam yang mewakili zamannya pada zaman iti. Beliau seorang yang mempunyai pandangan yang luas dan juga berfikiran kreatif dalam membuat kerjanya.di dalam kerjayanya sebagai seorang doktor, beliau sering dilantik sebagai doktor peribadi oleh pemerintah-pemerintah. Beliau banyak menguasai bidang ilmu agama iaitu ilmu akhirat meskipun yang paling utama sekali ialah bidang perubatan dan beliau seorang ahli fizik yang terkemuka di Mesir dan di negara Islam yang lain. Sumbangan beliau kepada pembangunan ilmu dan tamadun manusia adalah sangat besar sekali kepada dunia islam pada zaman dahulu dan sekarang. Tidak hairanlah mengapa beliau antara took yang tercatat dalam sejarah tamadun Islam.

Al-Khawarizmi Nama sebenar al-Khawarizmi ialah Muhammad Ibn Musa al-khawarizmi. Selain itu beliau dikenali sebagai Abu Abdullah Muhammad bin Ahmad bin Yusoff.  Al-Khawarizmi telah dikanali di Barat sebagai al-Khawarizmi, al-Cowarizmi, al-Ahawizmi, al-Karismi, al-Goritmi, al-Gorismi dan beberapa cara ejaan lagi. Beliau telah dilahirkan di Bukhara.  Pada tahun 780-850M adalah zaman kegemilangan al-Khawarizmi.  al-Khawarizmi telah wafat antara tahun 220 dan 230M.  Ada yang mengatakan al-Khawarizmi hidup sekitar awal pertengahan abad ke-9M.  Sumber lain menegaskan beliau di Khawarism, Usbekistan pada tahun 194H/780M dan meninggal tahun 266H/850M di Baghdad. PENDIDIKAN Dalam pendidikan telah dibuktikan bahawa al-Khawarizmi ialah seorang tokoh Islam yang berpengetahuan luas.  Pengetahuan dan kemahiran beliau bukan sahaja meliputi bidang syariat tapidi dalam bidang falsafah, logik, aritmetik, geometri, muzik, kejuruteraan, sejarah Islam dan kimia. Al-Khawarizmi sebagai guru aljabar di Eropah.  Beliau telah menciptakan pemakaian Secans dan Tangens dalam penyelidikan trigonometri dan astronomi.  Dalam usia muda beliau bekerja di bawah pemerintahan Khalifah al-Ma’mun, bekerja di Bayt al-Hikmah di Baghdad. Beliau bekerja dalam sebuah observatory iaitu tempat menekuni belajar matematik dan  astronomi.  Al-Khawarizmi juga dipercayai memimpin perpustakaan khalifah.  Beliau pernah memperkenalkan angka-angka India dan cara-cara perhitungan India pada dunia Islam.  Beliau juga merupakan seorang penulis Ensiklopedia Pelbagai Disiplin. Al-Khawarizmi adalah seorang tokoh yang mula-mula memperkenalkan aljabar dan hisab.  Banyak lagi ilmu pengetahuan yang beliau pelajari dalam bidang matematik dan menghasilkan konsep-konsep matematik yang begitu popular sehingga digunakan pada zaman sekarang. PERANAN DAN SUMBANGAN AL-KHAWARIZMI Gelaran Al-Khawarizmi yang dikenali di Barat ialah al-Khawarizmi, al-Cowarizmi, al-karismi, al-Goritmi atau al-Gorism.  Nama al-gorism telah dikenali pada abad pertengahan.  Negara Perancis pula al-Gorism  muncul sebagai Augryam atau Angrism.  Negara Inggeris pula ia dikenali sebagai Aurym atau Augrim. Sumbangan hasil karya beliau sendiri, antaranya ialah : Al-Jabr wa’l Muqabalah : beliau telah mencipta pemakaian secans dan tangens dalam penyelidikan trigonometri dan astronomi. Hisab al-Jabr wa al-Muqabalah : Beliau telah mengajukan contoh-contoh persoalan matematik dan telah mengemukakan 800 buah soalan yang sebahagian daripadanya merupakan persoalan yamng dikemukakan oleh Neo. Babylian dalam bentuk dugaan yang telah dibuktikan kebenarannya oleh al-Khawarizmi. Sistem Nombor : Beliau telah memperkenalkan konsep sifat dan ia penting dalam sistem nombor pada zaman sekarang. Ini adalah contoh-contoh sebahagian beliau yang telah dihasilkan dalam penulisan karya dan ia telah menjadi popular serta dipelajari oleh semua masyarakat yang hidup di dunia ini. Hasil Karya Al-Khawarizmi Sepertimana yang telah kita ketahui, Al-Khawarizmi dapat menghasilkan karya-karya agong dalam bidang matamatik.  Hasil karya tersebut terkenal pada zaman tamadun Islam dan dikenali di Barat. Antara hasil karya yang telah beliau hasilkan ialah : Sistem Nombor : ia telah diterjemahkan ke dalam bahasa Latin iaitu De Numero Indorum. ‘Mufatih al-Ulum’ : yang bermaksud beliau adalah pencinta ilmu dalam pelbagai bidang. Al-Jami wa al-Tafsir bi Hisab al-Hind : Karya ini telah diterjemahkan ke dalam Bahasa Latin oleh Prince Boniopagri. Al-Mukhtasar Fi Hisab al-Jabr wa al-Muqabalah : Pada tahun 820M dan ia mengenai algebra. Al-Amal bi’ Usturlab’ Al-Tarikh Al-Maqala Fi Hisab al-Jabr wa al-Muqabilah. Ketokohan al-Khawarizmi Setiap tokoh mempunyai sifat ketokohannya yang tersendiri.  Ketokohan al-Khawarizmi dapat dilihat dari dua sudut iaitu dari bidang matematik dan astronomi.  Namun bidang matematik akan diperjelaskan secara terperinci berbanding astronomi kerana ia melibatkan kajian yang dikaji. Dalam bidang matematik, al-Khawarizmi telah memperkenalkan aljabar dan hisab.  Beliau banyak menghasilkan karya-karya yang masyhor ketika zaman tamadun Islam.  Antara karya-karya yang  beliau hasilkan ialah ‘Mafatih al-Ulum’.  Sistem nombor adalah salah satu sumbangan dan telah digunakan pada zaman tamadun Islam. Banyak kaedah yang diperkenalkan dalam setiap karya yang dihasilkan.  Antaranya ialah kos, sin dan tan dalam trigonometri penyelesaian persamaan, teorem segitiga sama juga segitiga sama kaki dan mengira luas segitiga, segi empat selari dan bulatan dalam geometri.  Masaalah pecahan dan sifat nombor perdana dan teori nombor juga diperkenalkan.  Banyak lagi konsep dalam matematik yang telah diperkenalkan al-khawarizmi sendiri. Bidang astronomi juga membuatkan al-Khawarizmi dikenali pada zaman tamadun Islam.  Astronomi dapat ditakrifkan sebagai ilmu falaq [pengetahuan tentang bintang-bintang yang melibatkan kajian tentang kedudukan, pergerakan, dan pemikiran serta tafsiran yang berkaitan dengan bintang]. Seawal kurun ketiga lagi lagi, al-Khawarizmi telah menghasilkan dua buah yang salah satu daripadanya telah diterjemahkan ke Bahasa Latin dan memberi pengaruh besar ke atas Muslim dan orangSpanyol dan Kristian. Penggunaan matematik dalam astronomi sebelum tamadun Islam amat sedikit dan terhad.  Ini disebabkan oleh kemunduran pengetahuan matematik yang terhad kepada pengguna aritmetik dan geometri sahaja. Peribadi al-Khawarizmi Keperibadian al-Khawarizmi telah diakui oleh orang Islam dan juga Barat.  Al-Khawarizmi telah dianggap sebagai sarjana matematik yang masyhur oleh orang Islam dan ia diperakui oleh orang Barat.  Ini dapat dibuktikan bahawa G.Sartonmengatakan “pencapaian-pencapaian yang tertinggi telah doperolehi oleh orang-orang Timur....”  Maka temasuklah al-Khawarizmi itu sendiri. Al-Khawarizmi patu disanjungi kerana beliau adalah seorang yang pintar. Menurut Wiedmann pula berkata....’ al-Khawarizmi mempunyai personaliti yang teguh dan seorang yang bergeliga sains’.  Setiap apa yang dinyatakan oleh penulis, ini telah terbukti bahawa al-Khawarizmi mempunyai sifat keperibadian yang tinggi dan sekaligus disanjung oleh orang Islam. Strategi Pengislaman Sains Matematik Pengislaman sains matematik seharusnya berlandaskan dengan beberapa perkara iaitu, ia hendaklah berlandaskan tauhid, syariah dan akhlak.  Ini kerana ia perlu bagi tokoh-tokoh yanh beragama Islam supaya melaksanakan setiap pekerjaan atau tugasan yang mengikut undang-undang Islam. 1.    Tauhid Tauhid merupakan landasan falsafah matematik Islam sepertimana dengan ilmu-ilmu Islam yang lain.  Mengikut matlamat  Islam, semuanya Ayyatullah [tanda-tanda Allah iaitu symbol kebesaran, kewujudan dan keEsaan Tuhan.  Ungkapan yang wujud sewajarnya mencorakkan kegiatan matematik.  Setiap falsafah dan epistemology sains matematik kita tidak harus diterima bulat-bulat tanpa syarat. Syariah Berasaskan kepada undang-undang yang mengenali tindak tanduk masyarakat.  Keharmonian dan tanggungjawab kepada umat dan hak diri.  Dari sudut ini, ahli matematik Islam yang cuba menyelesaikan masaalah yang melibatkan perbuatan hukum syariah seperti judi, riba dan mencabar kebenaran hakiki daripada agama samawi untuk memperkukuhkan lagi Institusi.  Oleh itu, matematik Islam hendaklah berkembang selari dengan keperluan manusia dan perkembangan ini juga harus di dalam sudut syariah. 3.    Akhlak Ciri-ciri akhlak mulia hendaklah disemaikan kedalam matematik dan juga ia perlu dimasukkan kedalam ilmu-ilmu Islam yang lain agar manusia dapat menerapkan nilai murni.  Ilmu yang dipelajari contahnya akhlak yang terdapat dalam bidang matematik ini adalah penemuan aljabar yang melambangkan keadilan.  Ini kerana keadilan itu dituntut oleh agama Islam itu sendiri.  Melalui asas pradigma tauhid dan sya’iyah itu dapat memperkukuhkan lagi pembinaan akhlak. Cabang Matematik Antara cabang yang diperkanalkan oleh al-Khawarizmi seperti geometri, algebra, aritmetik dan lain-lain. Geometri Ia merupakan cabang kedua dalam matematik.  Isi kandungan yang diperbincangkan dalam cabang kedua ini ialah asal-usul geometri dan rujukan utamanya ialah Kitab al-Ustugusat[The Elements] hasil karya Euklid : geometri dari segi bahasa berasal daripada perkataan yunani iaitu ‘geo’ bererti bumi dan ‘metri’ bererti sukatan.  Dari segi ilmunya pula geometri itu adalah ilmu yang mengkaji hal yang berhubung dengan magnitud dan sifat-sifat ruang.  Geometri ini mula dipelajari sejak zaman firaun [2000SM].  Kemudian Thales Miletus memperkenalkan geometri Mesir kepada Grik sebagai satu sains dedukasi dalam kurun ke6SM.  Seterusnya sarjana Islam telah mengemaskanikan kaedah sains dedukasi ini terutamanya pada abad ke9M. Algebra/aljabar Ia merupakan nadi untuk matematik algebra.  Al-Khawarizmi telah diterjemahkan oleh Gerhard of Gremano dan Robert of Chaster ke dalam bahasa Eropah pada abad ke-12.  sebelum munculnya karya yang berjudul ‘Hisab al-Jibra wa al Muqabalah yang ditulis oleh al-Khawarizmi pada tahun 820M.  Sebelum ini tak ada istilah aljabar.

Abu Raihan Al-Biruni Pakar Ilmu Fizik yang Ulung

            Namanya tidak asing lagi di pentas ilmu sains pada abad pertengahan. Dunia sains mengenalnya sebagai salah seorang putera Islam terbaik dalam bidang falsafah, astronomi, kedoktoran, dan fizik. Wawasan dan pengetahuannya yang demikian luas, meletakkan dirinya sebagai pakar dan ilmuwan Muslim tersohor pada awal abad pertengahan. Ilmuwan tersebut tidak lain adalah Al-Biruni.

            Nama penuhnya Abu Raihan Muhammad ibn Ahmad Al-Biruni, dilahirkan pada bulan September tahun 973 M, di perkampungan Khawarizm, Turkmenistan. Ia kemudian lebih dikenali dengan nama Al-Biruni. "Al-Biruni" yang bermaksud 'asing', adalah dinisbahkan kepada wilayah tempat tanah kelahirannya, iaitu Turkmenistan. Pada masa itu, kawasan ini sememangnya dikhaskan untuk penempatan orang-orang asing.

            Dibesarkan dalam keluarga yang taat beragama, Al-Biruni menghabiskan usia mudanya dalam persekitaran masyarakat yang mencintai ilmu pengetahuan. Walaupun tidak banyak catatan sejarah yang mengisahkan latar belakang pendidikannya, namun beberapa sumber menyebutkan bahawa ilmuwan ulung ini memperoleh pendidikan daripada beberapa ulama kenamaan pada zamannya, antara lain Syeikh Abdus Shamad. Dalam bidang kedoktoran, ia belajar dengan Syeikh Abul Wafa' Al-Buzayani, serta kepada Syeikh Abu Nasr Mansur bin Ali bin Iraqi dalam bidang matematik dan astronomi. Tidak hairan apabila ulama menulis ini terkenal sebagai seorang ahli dalam pelbagai bidang ilmu semenjak usia muda.

            Sebagai ilmuwan ulung, Al-Biruni tidak henti-hentinya mengais ilmu, termasuk dalam setiap penjelajahannya ke beberapa negeri, seperti ke Iran dan India. Jamil Ahmed dalam buku Seratus Tokoh Muslim mengungkapkan, antara penjelajahan paling menarik tokoh ini adalah semasa di wilayah Jurjan, dekat Laut Kaspia (Asia Tengah), serta wilayah India. Penjelajahan itu sebenarnya tidak disengajakan. Alkisah, setelah beberapa lama menetap di Jurjan, Al-Biruni memutuskan untuk kembali ke kampung halamannya. Namun tidak disangkanya, tanah kelahirannya dilanda oleh konflik antara etnik. Keadaan ini dimanfaatkan oleh Sultan Mahmoud Al-Gezna, yang melakukan penaklukan ke wilayah Jurjan.

            Penaklukan ini menyebabkan Al-Biruni dipilih oleh Sultan Mahmoud sebagai 'kumpulan pemikir' yang kemudiannya dibawa menyertai ekspedisi ketenteraan ke India. Di sana beliau banyak melahirkan karya dan tulisan, sama ada dalam bentuk buku mahupun artikel ilmiah yang disampaikannya dalam perjumpaan. Selain menghasilkan karya, penjelajahan bersama Sultan ini juga menjadikan kawasan India sebelah timur sebagai kawasan baru untuk menyebarkan dakwah Islamiah.

            Sepanjang pengembaraannya di India, Al-Biruni memanfaatkan masa terluang melakukan kajian berkaitan adat istiadat dan budaya masyarakat tempatan. Berasaskan kajiannya inilah beberapa karya agungnya lahir. Bukan itu sahaja, Al-Biruni jugalah orang yang pertama memperkenalkan permainan catur 'ala' India ke negara-negara Islam, serta menjelaskan permasalahan trigonometri yang lebih mendalam dalam karyanya, Tahqiq Al-Hind.

            Kecerdikan Al-Biruni merangsang dirinya mendalami ilmu astronomi. Beliau misalnya turut menjelaskan tentang kemungkinan pergerakan bumi mengitari matahari. Malangnya, buku beliau yang mengupas perkara ini hilang. Namun ia berpendapat, sebagaimana pernah ia sampaikan dalam suratnya kepada Ibnu Sina, bahawa pergerakan eliptis adalah lebih memungkinkan daripada gerak melingkar yang dilakukan lanet.

            Al-Biruni konsisten mempertahankan pendapatnya tersebut, dan ternyata pada kemudian harinya pendapat ini terbukti kebenarannya sebagaimana yang dibuktikan oleh ilmu astronomi moden. Sebagai seorang yang gemarkan membaca pelbagai bidang ilmu, kepakaran Al-Biruni tidak hanya dalam bidang ilmu sains. Beliau juga mahir dalam ilmu falsafah. Kerana itu, ia dikenali sebagai salah seorang ahli falsafah Islam yang amat berpengaruh.

            Pemikiran falsafah Al-Biruni banyak dipengaruhi oleh pemikiran falsafah Al-Farabi, Al-Kindi, dan Al-Mas'udi (meninggal 956 M). Hidup sezaman dengan ahli falsafah dan pakar ilmu perubatan, Ibnu Sina, Al-Biruni banyak berdialog dengan Ibnu Sina, sama ada secara langsung mahupun melalui surat menyurat. Keduanya kerap juga bermuzakarah berkaitan pemikiran falsafah, misalnya tidak bersetuju dengan aliran pemikiran paripatetik yang dianuti Ibnu Sina dalam banyak aspek.

            Al-Biruni memperlihatkan kecenderungan tidak menerima bulat-bulat falsafah pemikiran Aristoteles dan berfikir secara kritikal terhadap beberapa hal dalam teori fizik paripatetik, seperti berkaitan dengan masalah gerak dan tempat. Ini kerana semua yang dilakukannya itu selalunya berlandaskan pada prinsip-prinsip Islam, serta meletakkan sains sebagai alat untuk menyingkap rahsia alam. Hasil kajian dan penelitiannya akhirnya adalah untuk mengakui akan wujudnya Allah sebagai maha pencipta. Menurut Al-Biruni jika seorang ilmuwan ingin membezakan kebenaran dan kepalsuan, dia perlu menyelidiki dan mempelajari alam.

            Dalam bukunya Al-Jamahir, Al-Biruni juga menegaskan, "Penglihatan adalah penghubung apa yang kita lihat dengan tanda-tanda kebijaksanaan Allah dalam ciptaan-Nya. Daripada penciptaan alam tersebut kita akan menemukan kewujudan Yang Maha Pencipta". Pandangan Al-Biruni ini tentu berbeza sekali dengan pandangan saintis Barat pada zaman moden ini yang mengenepikan sains daripada agama. Pandangan mereka tentang alam seolah-olah menafikan keberadaan Allah sebagai pencipta.

            Kejayaan Al-Biruni dalam bidang sains dan ilmu pengetahuan ini turut mendapat pujian ilmuwan Barat. Max Mayerhof misalnya menyatakan, "Abu Raihan Muhammad ibn Al-Biruni digelar sebagai ahli kedoktoran, astronomi, matematik, ilmu fizik, geografi , dan sejarah. Dia mungkin sosok paling menonjol dan peneraju zaman keemasan ilmu pengetahuan Islam." Pengakuan yang sama juga dinyatakan oleh ahli sejarah asal India, Si JN Sircar. Beliau menulis "Hanya sedikit yang memahami fizik dan matematik. Di antara yang sedikit itu yang terbesar di Asia adalah Al-Biruni, sekaligus filsuf dan ilmuwan. Ia pakar dalam kedua bidang tersebut." Tokoh dan ilmuwan ulung ini akhirnya menghadap Ilahi Rabbi pada 1048 M, semasa berusia 75 tahun.

PENGANTAR PENGAJIAN ISLAM
IFEH1110
PENGGUNAAN STUNNING DALAM PENYEMBELIHAN HALAL MENURUT ISLAM DAN SAINS

Sains Gunaan dgn Pengajian Islam
AKADEMI PENGAJIAN ISLAM
UNIVERSITI MALAYA

NUR SHUHADA FARHAN BINTI CHE ANWAR IES080063
MURNIANA SHAZWEN BINTI SHAFIEN IES080044
SYARIFAH MUNIRAH BINTI SAREH HASAN IES080093

PEMERIKSA: USTAZ MOHAMMAD AIZAT BIN JAMALUDIN


KANDUNGAN
LATAR BELAKANG MASALAH
OBJEKTIF KAJIAN
SKOP KAJIAN
ISI KAJIAN
i. PENGENALAN STUNNING
ii. JENIS-JENIS STUNNING
iii. SAMPEL KAJIAN
iv. PERBINCANGAN MASALAH
v. PANDANGAN ULAMAK DAN
BADAN ISLAM
KAEDAH FIQHIYYAH
RUMUSAN
BIBLIOGRAFI
LAMPIRAN



PENGENALAN

Allah SWT berfirman dalam surah al-Baqarah (1:168)

يأيها الناس كلوا مما في الأرض حللا طيبا ولاتتبعوا حطوت الشيطن انهۗ لكم عدو مبين ÇÊÏÑÈ
Maksudnya:
Wahai manusia! makanlah dari makanan yang halal dan baik yang terdapat di bumi, dan janganlah kamu mengikuti langkah-langkah syaitan. Sesungguhnya syaitan itu musuh yang nyata bagi kamu.[1]

Islam mensyariatkan kita memilih makanan yang halal sahaja untuk dimakan oleh hamba-hambanya yang beriman. Makanan hanya datang dari dua sumber iaitu haiwan dan tumbuhan. Menurut kajian sains makanan dari sumber haiwan seperti daging adalah lebih mudah dicemari oleh bekteria negetif yang boleh merosakkan sistem tubuh badan manusia. Berbeza dari sumber jenis tumbuhan yang mempunyai bekteria positif dan kurang memberi impak kepada sistem dalam tubuh badan manusia.[2]

Persoalannya sejauh manakah keprihatinan kita terhadap produk makanan halal serta sumber dan cara pemprosesan daging ternakan dilakukan? Untuk itu kumpulan kami telah melakukan sedikit kajian tentang Penggunaan Stunning dalam Penyembelihan Halal menurut Sains dan Islam.

Sebelum kami lanjutkan perbincangan tentang kajian kami, kami ingin menggariskan dahulu tentang konsep penyambelihan dalam Islam. Sembelihan bermaksud menghilangkan nyawa binatang untuk dimakan dengan menggunakan sesuatu yang tajam. Semua binatang halal dimakan apabila disembelih dengan nama Allah kecuali ikan dan belalang kerana ia adalah bengkai yang suci dan tidak perlu disembelih.


Syarat-syarat sembelihan ialah :

i. Sembelihan hendaklah dilakukan pada binatang yang bernyawa dalam hayat mustariqah (nyawa tetap), ia dilakukan dengan memutuskan halkum dan urat mari’nya.

ii. Penyembelih terdiri daripada orang Islam atau ahli kitab. Sembelihan kanak-kanak islam dan anak-anak kafir kitabi yang mumayyiz (berakal) adalah halal. Bagi penyembelihan yang dilakukan oleh kanak-kanak yang tidak mumayyiz, orang gila dan orang mabuk adalah halal tetapi makruh.

iii. Binatang yang disembelih adalah binatang yang halal. Ia terdiri dari binatang yang diternak seperti lembu, kambing, biri-biri, kerbau dan lain-lain dan bintang buruan seperti rusa, kijang dan lain-lain.

iv. Alat penyembelihan hendaklah tajam. Ianya boleh diperbuat daripada besi, emas tembaga, batu, kaca, buluh dan lain-lain. Kuku, gigi, taring, dan tulang tidak boleh dijadikan alat untuk penyembelihan.


OBJEKTIF KAJIAN

Antara objektif utama kajian ini dilakukan ialah:

Untuk memahami tentang kaedah-kaedah fiqhiyyah yang digunakan dalam menentukan sesuatu hukum.

Untuk mengetahui kaedah dan cara penggunaan stunning dalam penyembelihan haiwan.

Mengkaji dan memahami tentang isu-isu penggunaan teknologi canggih yang dilakukan dalam proses penyembelihan khususnya dan proses pembuatan makanan amnya.

Mengetahui pandangan ulamak dalam menangani isu-isu penyembelihan yang menggunakan teknologi moden.

Mendapatkan lebih banyak maklumat berkaitan status halal haram sesuatu makanan.

Membandingkan tentang kelebihan dan kekurangan penggunaan teknologi moden dalam proses penyembelihan.


SKOP KAJIAN

Setelah melakukan analisa masalah dan perbincangan tentang isu yang akan dibentangkan, kami telah membahagikan skop kajian kami kepada lima perkara iaitu:

i. Pengenalan tentang stunning melalui isu yang kami bawakan dalam kajian kami iaitu berkaitan dengan Penggunaan Stunning Dalam Penyembelihan Halal.

ii. Jenis-jenis stunning. Isu ini membincangkan tentang jenis-jenis stunning yang digunakan secara meluas di negara pengeksport utama daging dan waterbath stunning yang digunakan di Malaysia.

iii. Sampel kajian. Sampel kajian adalah tentang penggunaan waterbath stunning yang diaplikasikan pengggunaannya oleh syarikat Ayamas.

iv. Pandangan ulamak dan badan Islam berkaitan penggunaan stunning.

v. Kaedah fiqhiyyah yang digunakan dalam menentukan hukum.

KONSEP KAJIAN / ISI KAJIAN

PENGENALAN STUNNNING

Stunning digunakan sebagai salah satu cara untuk menjadikan binatang yang hendak disembelih tidak sedar untuk beberapa saat bagi mengurangkan kesakitan.[3] Stunning ialah kaedah memengsankan haiwan terlebih dahulu sebelum disembelih supaya haiwan tersebut tidak merasa sakit ketika penyembelihan dilakukan. Penggunaan stunning telah digunakan dengan meluasnya oleh negara-negara barat terutamanya pengeluar utama daging seperti di New Zealand, Australia, Amerika Syarikat dan lain-lain.

Animal Welfare Council mendakwa bahawa tujuan utama penggunaan stunning ini digunakan secara meluas adalah kerana penggunaan stunning dapat menenangkan haiwan dan akan memudahkan kerja-kerja penyembelihan. Dalam pembentangan kami baru-baru ini, kami telah diminta untuk menerangkan tentang bagaimana ia dapat memudahkan kerja-kerja penyembelihan? Ianya bermaksud dengan penggunaaan stunning maka tenaga kerja yang diperlukan adalah sedikit kerana ianya sudah tidak memerlukan ramai orang untuk memegang lembu sebelum disembelih seperti yang diamalkan oleh masyarakat kita. Ini juga berikutan jumlah lembu yang perlu disembelih adalah sangat banyak. Selain itu juga penggunaan stunning dapat menjimatkan masa dan meningkatkan produktiviti pengeluaran disamping dapat meningkatkan kualiti daging kerana kurang berlaku ketegangan ke atas haiwan semasa penyembelihan dilakukan.[4]

Sebahagian golongan di barat menganggap cara penyembelihan yang dilakukan oleh umat Islam adalah kejam. Justeru mereka mengetengahkan pendekatan baru yang dikenali sebagai stunning sebelum penyembelihan dilakukan ke atas haiwan. Stunning bermaksud haiwan yang akan disembelih dipengsankan terlebih dahulu agar ia tidak berasa sakit ketika penyembelihan dilakukan. Pendekatan ini dianggap tidak kejam, benarkah begitu?


JENIS-JENIS STUNNING

Terdapat dua jenis stunning yang digunakan antaranya ialah Captive Bolt dan Electrical Stunning.

Captive Bolt
Captive Bolt pula terbahagi kepada Penetrative Captive Bolt, Non-Penetrative Captive Bolt (Mushroom-Head Stunner) dan Pneumatic Captive Bolt.

Penetrative Captive Bolt
Menggunakan Pistol captive bolt yang mengandungi sebiji besi keluli yang tajam dihujungnya dan apabila tembakan dilakukan ia akan menembusi otak melalui impak yang sangat kuat. Tembakan biasanya dilakukan pada dahi dan menyebabkan kerosakan pada bahagian-bahagian tertentu pada otak dan menyebabkan haiwan tersebut pengsan kesan dari kerosakan itu.
Manakala jika tidak disembelih haiwan tersebut akan mati. Bagi lembu alat kejutan akan diletakkan di tengah dahi manakala bagi yang memerlukan otak lembu, mereka akan meletakkan alat kejutan di ruangan belakang kepala lembu. Posisi ini kurang efektif dan posisi dahi disyorkan.[5]

Non-Penetrative Captive Bolt ( Moshroom-Head Stunner)
Ianya sama juga seperti Penetrative Captive Bolt tetapi ia menggunakan captive bolt yang berbentuk cembung. Kaedah ini mengetuk dan atau mengenakantekanan kepada tempurung kepala tanpa menembusi tengkorak. Kejutan alat pemukul ini datang dari tembakan katrij kosong atau tekanan angin yang memantulkan kepada pemukul jenis mushroom-head dan mengetuk di kepala haiwan.

Kejutan ini akan mewujudkan satu gelombang tekanan dalam rongga otak apabila ketukan berlaku dan akan menyebabkan haiwan tersebut pengsan. Walaupun kaedah ini tidak menembusi tengkorak dan tidak mencederakan otak, namun kajian yang dilakukan oleh Dr Mohamed Lutfi dari University Of Queensland, Australia di lapan buah pusat penyembelihan dalam masa 20 bulan pada tahun 2003 hingga 2004 mendapati bahawa 80% - 95% haiwan yang dikaji mengalami keretakan dan pecah tengkorak dan 5% - 20 % mengalami lekukan di tengkorak.


Pneumatic Captive Bolt.

Bagi captive bolt yang dikenali sebagai pneumatic Captive Bolt Gun pula mempunyai ruang udara di hujungnya yang memberi tekanan udara ke dalam otak setelah tengkorak ditembusi. Udara ini memberi tekanan kepada bahagian tertentu dan menyebabkan haiwan tersebut pengsan.

Electrical Stunning
Manakala electrical stunning pula terbahagi kepada dua jenis iaitu electrical shock dan waterbath.

i. Electrical Shock
Kejutan elektrik di kepala sahaja digunakan untuk memengsankan lembu, kambing dan biri-biri. Kaedahnya ialah dengan meletakkan sepasang penyepit di kedua-dua belah kepala haiwan dan mengalirkan aliran elektrik ke otak. Aliran elektrik dialirkan dengan kadar yang sesuai dan tempoh masa yang sesuai mengikut jenis haiwan, saiz dan jantina. Ini adalah begi mengelakkan aliran elektrik mengalir ke seluruh badan yang akan menyebabkan jantung berhenti dan boleh membawa kepada kematian haiwan tersebut.

Kajian yang dilakukan bersama antara Muslim World League dan WHO pada 1986 mendapati bahawa pelaksanaan electrical stunning head sahaja yang tidak menyebabkan kematian haiwan. Sekiranya tidak disembelih, ia akan sedar sepenuhnya tetapi berpandukan beberapa syarat.


Syarat-syarat tersebut ialah:
Arus elektrik dialirkan atas kepala haiwan bagi kambing dan biri-biri manakala di bahagian hidung bagi lembu.

Arus aliran elektrik tidak boleh melebihi had yang ditetapkan, 0.75 ampere bagi kambing dan 2.0 ampere bagi lembu.


ii. Waterbath stunning

Sejenis alat elektrik yang menggunakan medium air untuk kejutan haiwan sebelum disembelih. Kaedah ini digunakan untuk haiwan beburung seperti ayam, itik dan angsa. Haiwan akan digantung kaki ke atas pada besi yang bergerak ke satu takungan air yang mempunyai aliran elektrik. Juruteknik yang bertauliah akan mengawal kekuatan arus elektrik bagi memastikan aliran tidak terlalu tinggi.

Bagaimanapun daripada hasil kajian yang dilakukan oleh ahli Jawatankuasa Mengkaji Bahan Makanan dan Barangan Gunaan Orang Islam mendapati bahawa daripada sampel 50 ekor ayam yang menggunakan kaedah ini didapati 4 ekor tidak bergerak dan kemungkinan mati sebelum disembalih.[6]

SAMPEL KAJIAN

Kami telah mendapat satu sempel kajian tentang penggunaan water stunner di Malaysia. Kajian ini telah dilakukan oleh saudara Mohd Izuan Moin, tesis yang dilakukan berjudul Kaedah Penyembelihan Ayam secara moden (water stunner) Dianalisis Mengikut Perspektif Fiqh pada tahun 2004.

Kajian telah dilakukan ke atas pusat penyembelihan Ayamas Food Corporation Bhd. Sebelum disembelih ayam akan digantung pada besi dan melalui satu tangki yang mengandungi air. Ayam akan melaluinya selama 4 saat. Di dalam air itu terdapat aliran elektrik yang dikawal. JAKIM meluluskan kaedah ini dengan syarat arus yang dikenakan tidak melebihi daripada 40 volt.

Mengenai kemungkinan ayam itu akan mati sebelum disembelih atau hampir mati, penyembelihan perlu dilakukan dalam beberapa saat iaitu lebih kurang 20 saat. Tetapi jika ayam tidak disembelih dalam masa 2 minit, ia akan bangkit dan segar semula.
Penyembelih yang dilantik adalah mahir kerana semasa memegang kepala ayam dia dapat merasa sama ada hayat mustarikh ada atau tiada.kalau didapati sudah lemah, maka ayam tersebut serta-merta akan dibuang. Dalam Islam yang menjadi kekeliruan bukanlah masalah water stunner, ramai orang yang tidak memahaminya dan menyatakan kaedah stunner tidak boleh digunakan. Masalah sebenarnya ialah binatang itu mestilah hayatul mustaqirrah yang masih kuat sebelum disembelih, maka sembelihannya adalah harus dan halal dimakan.

Mengenai kemungkinan ayam itu dimasukkan ke dalam takungan air panas sebelum ianya benar-benar mati, disini ai menggunakan proses halal checker pada dua bahagian iaitu bahagian yang memastikan sembelihan itu betul atau tidak, dan bahagian yang memastikan ayam itu betul-betul mati atau tidak. Sebelum di celup didalam air panas ayam akan diberi masa selama 3.5 minit untuk memastikan ia benar-benar mati. Jika ayam itu didapati tidak sempurna sembelihannya, maka ayam itu akan dibuang.

Selepas proses mencabut bulu dilakukan, ayam tersebut diperiksa lagi untuk mengetahui sama ada mempunyai penyakit atau tidak. Ianya biasa dikawal selia oleh pegawai di Jabatan Perkhidmatan Haiwan dan juga pegawai Ayamas.[7]


PERBINCANGAN MASALAH

Benarkah pendekatan barat dengan stunning tidak menzalimi binatang? Mengikut Rebecca Smith dalam artikel Sentenced to Death yang dilaporkan dalam laman web rasmi Viva (Vegetarians International Voice for Animals) di viva.org.uk, setiap tahun 900 juta binatang ternakan disembelih untuk dimakan di UK. Beliau menjelaskan, undang-undang UK menuntut agar setiap haiwan dipingsankan terlebih dahulu sebelum sembelihan dilakukan.

Tujuannya ialah agar setiap haiwan tidak berasa sakit ketika sembelihan dilakukan. Namun, kata Rebecca Smith, "kami telah menganalisi kajian-kajian saintifik yang terkini serta mendapat pendapat pelbagai pakar berhubung perkara ini dan kami mendapati apa yang sebenarnya berlaku amat membimbangkan. Sebenarnya, pendekatan yang dilakukan adalah tidak efektif menyebabkan puluhan juta haiwan berada dalam keadaan sedar ketika sembelihan dilakukan. Setiap tahun lebih kurang 1.8 juta khinzir dan 5 juta kambing biri-biri yang dipingsankan melalui kejutan elektrik sedar semula ketika penyembelihan dilakukan.

Tambahan dari itu terdapat kajian yang menunjukkan penggunaan kejutan elektrik memang tidak berkesan untuk menyebabkan haiwan pingsan. Mengikut seorang pakar, Dr Harold Hillman, haiwan sebenarnya berasa sakit ketika kejutan elektrik dikenakan dan baginya ini merupakan satu bentuk penyeksaan. Berhubung dengan penggunaan pistol berpeluru seperti pengancing besi (captive bolt pistol), setiap tahun penggunaan teknik yang salah menyebabkan 230,000 kambing terpaksa menanggung kesakitan selepas tembakan dilakukan di kepala. Kadangkala tembakan yang kedua terpaksa dilakukan disebabkan tembakan yang pertama gagal menyebabkan kambing-kambing itu pingsan.

Kajian juga menunjukkan penggunaan kejutan elektrik melalui tangki air (electric waterbath) ke atas itik, ayam, turkeys, geese juga tidak mencapai matlamat yang dikehendaki. Lebih kurang 62 juta daripada binatang ternakan ini sedar semula ketika penyembelihan dilakukan."[8]

PANDANGAN ULAMA DAN BADAN ISLAM MENGENAI ISU PENGGUNAAN STUNNING

Ketetapan Majma’ al-Fiqh al-Islami (Islamic Fiqh Academy)

Haiwan yang disembelih secara syarak selepas dikenakan kejutan adalah harus dimakan sekiranya haiwan itu masih hidup sebelum disembelih.

Penggunaan stunning hendaklah mengikut syarat-syarat berikut iaitu kedua-dua elektrok perlu dikenakan di kedua-dua belah kepala di antara mata dan telinga atau di tengah-tengah dahi. Voltage hendaklah antara 100-400 volt. Kekuatan arus elektrik ialah antara 0.75 dan 1.0 bagi kambing, antara 2.0 dan 2.5 bagi lembu. Arus elektrik hendaklah dialirkan dalam tempoh 3 hingga 6 saat.

Penggunaan Penetrative Capative Bolt dan Pneumatic Captive Bolt Gun adalah tidak harus. Electrical stunning (waterbath) adalah tidak harus kerana kadar kematian sebelum sembelihan dilakukan adalah tinggi. Menggunakan kejutan gas karbon dioksida atau Mushroom Head Gun tidak haram kerana tidak membawa kematian sebelum disembelih.[9]

Fatwa Syeikh Gadul Haq Ali Gadul Haq

Beliau menegaskan bahawa ia bergantung kepada beberapa syarat sekiranya cara itu dapat menenangkan haiwan sebelum disembelih serta melemahkan tendangannya semasa disembelih dan kejutan elektrik tidak memberi kesan kepada haiwan.[10]

Fatwa al-Azhar
Universiti al-Azhar telah melantik jawatankuasa khas untuk membuat keputusan tentang kaedah ini .Keputusannya ialah:
“ Negara Islam yang melaksanakan kaedah moden dalam sembelihan tiada larangan dalam agama. Ianya halal selagi kaedah baru itu bersih dan menyebabkan pendarahan. Sekiranya cara ini lebih cepat dan tepat kaedah tersebut adalah bertepatan dengan ihsan yang di anjurkan oleh Rasulullah”.

Ketetapan Arab Gulf Cooperation Council’s (GCC)

GCC telah mengeluarkan standard halal yang digunakan untuk negara Bahrain, Kuwait, Oman, Qatar dan UAE.Standard tersebut ialah:
Tidak dibenarkan memukul kepala haiwan atau menggunakan kaedah lain yang seumpamanya.
Binatang hendaklah masih dalam keadaan hidup ketika dikenakan electrical stunning bagi memenuhi syarat sah sembelihan. Sekiranya ia mati sebelum disembelih ia dikira dalam golongan “al-mauquzah” dan tidak halal dimkan.

Pendapat Dr. Wahbah al-Zuhayli

Tidak ada larangan menggunakan apa-apa cara untuk melemahkan haiwan ketika hendak disembelih tetapi dengan syarat tidak menyeksanya.Islam membenarkan pengunaan dadah sebelum disembelih sekiranya ia tidak mematikan haiwan tersebut. Penggunaan karbon dioksida juga dibolehkan asalkan tidak menyakiti haiwan tersebut. Penggunaan CBP, benda berat, aliran elektrik dan sebagainya tidak dibenarkan kerana menyeksa haiwan tersebut. Tetapi haiwan tersebut boleh dimakan selepas disembelih jika ia masih mempunyai hayat mustaqirrah.[11]




Hukum electrical stunning sahaja dibincangkan manakala CBP belum lagi dibincangkan dalam muzakarah tersebut. Terdapat juga pandangan agar fatwa ini dikaji semula. Tarikh keputusan ini dikeluarkan ialah pada 29 September 2005[12].

Kaedah stunning jenis Penetrative Captive Bolt dan Non Penetrative Captive Bolt (Mushroom Head Gun) adalah haram dan tidak dibenarkan kerana ia boleh menyebabkan kematian haiwan. Hanya kaedah Kejutan Elektrik (Electrical Stunning) sahaja dibenarkan tertakluk kepada syarat-syarat berikut :

Stunner yang digunakan adalah jenis kejutan di kepala sahaja (head only stunner)
Kekuatan arus elektrik hendaklah dikawal (tidak boleh melebihi had yang ditetapkan) iaitu antara 0.75 ampere untuk kambing, 2.0 ampere untuk lembu dan tempoh masa aliran elektrik ialah antara 3-6 saat;
Perlu dikawal selia oleh petugas muslim yang bertauliah.

Kaedah Waterbath Stunning untuk ayam dan itik (poultry) adalah diharuskan dengan syarat;

Kekuatan arus elektrik adalah dikawal supaya tidak mematikan haiwan
Perlu dikawalselia oleh petugas muslim yang bertauliah.
Penggunaan dadah dan karbon dioksida dalam prosedur sembelihan adalah diharuskan dengan syarat tidak menyeksa atau mematikan haiwan tersebut.












Hujah dan Dalil.

Antara dalil yang di gunakan dalam menangani isu ini ialah melalui firman Allah SWT dalam surah al-Maidah ayat 3

حرمت عليكم الميتة والدم ولحم الخنزير وما احل لغير ألله به والمنخنقة والموقودة والمتردية والنطيحة وما اكل السبع الا ما ذكيتم ,وما ذبح على النصب وأن تستقسموا بالازلام ذلكم فسقۗ اليوم يئس الذين كفروا من دينكم واتممت عليكم نعمتي ورضيت لكم الاسلام ديناۗ فمن اضطر في مخمصة غير متجانف لاثم فان الله غفور رحيم۞
Terjemahannya:
Diharamkan bagimu (memakan) bangkai, darah, daging babi, (daging hewan) yang disembelih atas nama selain Allah, yang tercekik, yang terpukul, yang jatuh, yang ditanduk, dan diterkam binatang buas, kecuali yang sempat kamu menyembelihnya, dan (diharamkan bagimu) yang disembelih untuk berhala. dan (diharamkan juga) mengundi nasib dengan anak panah, (mengundi nasib dengan anak panah itu) adalah kefasikan. pada hari ini,orang-orang kafir Telah putus asa untuk (mengalahkan) agamamu, sebab itu janganlah kamu takut kepada mereka dan takutlah kepada-Ku. pada hari Ini Telah Kusempurnakan untuk kamu agamamu, dan Telah Ku-cukupkan kepadamu nikmat-Ku, dan Telah Ku-ridhai Islam itu jadi agama bagimu. Maka barang siapa terpaksa. Karena kelaparan tanpa sengaja berbuat dosa, Sesungguhnya Allah Maha Pengampun lagi Maha Penyayang.[13]








Hadith yang digunakan adalah seperti berikut:

‏عَنْ ‏ ‏رَافِعِ بْنِ خَدِيجٍ ‏ ‏قُلْت :يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا لَاقُو الْعَدُوِّ غَدًا وَلَيْسَتْ مَعَنَا ‏ ‏مُدًى ‏ ‏قَالَ ‏ ‏صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ‏ ‏أَعْجِلْ أَوْ أَرْن ما ِ‏أَنْهَرَ الدَّمَ ‏ ‏وَذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ فَكُلْ لَيْسَ السِّنَّ وَالظُّفُرَ وَسَأُحَدِّثُكَ أَمَّا السِّنُّ فَعَظْمٌ وَأَمَّا الظُّفُرُ ‏ ‏فَمُدَى ‏ ‏الْحَبَشَةِ ‏ ‏قَالَ وَأَصَبْنَا ‏ ‏نَهْبَ ‏ ‏إِبِلٍ وَغَنَمٍ ‏ ‏فَنَدَّ مِنْهَا ‏ ‏بَعِيرٌ فَرَمَاهُ رَجُلٌ بِسَهْمٍ فَحَبَسَهُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ‏ ‏صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ‏ ‏إِنَّ لِهَذِهِ الْإِبِلِ ‏ ‏أَوَابِدَ ‏ ‏كَأَوَابِدِ ‏ ‏الْوَحْشِ فَإِذَا غَلَبَكُمْ مِنْهَا شَيْءٌ فَاصْنَعُوا بِهِ هَكَذَا
Maksudnya:Hadis Rafi' bin Khadij r.a katanya: Aku berkata: Wahai Rasulullah, kami akan menemui musuh esok sedangkan kami tidak mempunyai pisau. Rasulullah s.a.w bersabda: Segerakanlah atau sembelihlah dengan apa saja yang boleh menumpahkan darah dengan menyebut nama Allah, engkau boleh memakannya asalkan alat tersebut bukan gigi dan kuku. Aku akan nyatakan kepada kamu. Adapun gigi, ia adalah tulang manakala kuku pula adalah pisau orang Habsyah iaitu Ethiopia. Rafi' berkata: Kemudian kami mendapatkan rampasan perang berupa unta dan kambing. Ada seekor unta cuba melarikan diri. Seseorang melepaskan panah ke arahnya dan lalu ia ditangkap. Rasulullah s.a.w bersabda: Memang unta itu ada yang liar seperti binatang liar lain. Apabila kamu mengalami keadaan demikian maka bertindaklah seperti tadi.[14]


ان الله كتب الاحسان علي كل شئ فاذا قتلتم فأحسنوا القتلة واذا ذبحتم فأحسنوا الذبيحة وليحد أحدكم شفرته وليرح ذبيحته
Maksudnya
Sesungguhnya Allah swt memerintahkan supaya berbuat baik atas sesuatu maka,apabila kamu membunuh maka bunuhlah dengan baik. Apabila kamu menyembelih haiwan, sembelihlah dengan cara yang baik,maka hendaklah kamu menajamkan pisaunya dan merehatkan sembelihannya(dengan mempercepatkan sembelihan).



KAEDAH FIQHIYYAH YANG DIGUNAKAN DALAM MENENTUKAN HUKUM

Antara kaedah-kaedah fiqhiyyah yang digunakan dalam menentukan hukum ialah :

i. Pengharanam sesuai dengan segi keburukan dan bahaya.
Apabila dikaji tentang prinsip yang keempat dapatlah dirumuskan bahawa pengharaman penggunaan stunning captive bolt adalah sesuai dengan keburukan dan bahayanya kerana penggunaan alat tersebut boleh menyakitkan haiwan yang akan menyebabkan gegaran otak dan kerosakan pada bahagian otak.[15]

ii. Yang Menarik kepada Haram hukumnya haram.
Mengikut prinsip yang keenam ini, dapatlah kami rumuskan bahawa penggunaan stunning jenis captive bolt adalah haram kerana keadah yang digunakan seolah-olah menyeksa binatang dan boleh menyebabkan binatang tersebut mati, maka perkara ini telah menarik kepada melakukan perkara haram dan hukumnya ialah haram.[16]

iii. Niat baik tidak boleh membersihkan haram.
Islam sentiasa menghargai setiap dorongan yang mulia,maksud yang baik serta niat yang bersih dalam perundangan-perundangannya dan tujuannya secara keseluruhannya. Dalam hal ini niat penggunaaan stunning ini adalah untuk maningkatkan produktiviti, menjana ekonomi dan meningkatkan hasil pengeluaran tetapi jika kaedah yang digunakan adalah bertentangan dengan al-Quran dan al-sunnah maka ianya tetap haram. Ini kerana penggunaan stunning akan member kesan sampingan dan memudharatkan haiwan tersebut.[17]



RUMUSAN

Daripada kajian yang telah dilakukan dapatlah dirumuskan bahawa penggunaan stunning diharuskan tetapi mengikut syarat-syarat yang telah ditetapkan. Penggunaan teknologi moden pada hari ini juga perlulah selari dengan tuntutan syarak. Sebagai seorang muslim kita perlulah mencari makanan dan segala keperluan hidup berasaskan sumber-sumber yang halal lebih-lebih lagi dalam permasalahan daging halal. Ini kerana negara kita juga tidak terkecuali dalam mengimport daging dari negara-negara barat dan status halal adalah di ragui.

Walaubagaimanapun, jika kita terpaksa mengimport daging, kami mencadangkan agar rumah penyembelihan, gudang pembekuan, perkhidmatan pengangkutan di dalam negara itu, di miliki (atau sekurang-kurangnya sebahagian) dan diusaha oleh orang Islam, untuk memastikan kualiti halal dalam jangka masa yang panjang dan berterusan. Sekadar melantik pertubuhan Islam yang hanya memantau dan mengeluarkan pensijilan halal terhadap proses penyembelihan adalah tidak mencukupi. Kerap kali kita mendengar tentang kes di mana pengusaha bukan Islam tidak mematuhi peraturan syariah, walaupun pada masa pensijilan mereka melaksanakannya dan layak memegang sijil halal; tetapi selepas peringkat pengawasan, haiwan ternakan itu disembelih oleh orang bukan Islam, mereka memutuskan saluran darah dengan berlebihan, mencampurkan daging halal dan haram, menyembelih tanpa Basmallah / Tasmiyah ( Bismillahi Allahu Akbar) atau menggunakan pita rakaman untuk Basmallah.

Sebenarnya terdapat ramai individu Islam yang terkenal di Australia, New Zealand, negeri Cina atau India yang boleh dipercayai untuk mengambil tugas mengawal “Halal Assurance System” - penyembelihan, penyimpanan, dan pengangkutan ke pelabuhan. Kerajaan kita boleh menolong saudara seIslam di negara bukan Islam untuk mewujudkan pusat penyembelihan sebagai joint-venture dan yakinlah bahawa tindakan sebegitu akan membawa keberkatan dan kita akan mendapat kepastian tentang status halal daging yang diimport itu. Kami percaya lesen untuk mengimport daging halal patut diberi hanya kepada orang Islam. Yang penting, “HALAL”, merupakan satu akad dan tanggungjawab peribadi seseorang Islam kepada orang Islam lain, berasaskan kepercayaan sesama Islam.






BIBLIOGRAFI

Dr. Yusuf al-Qardhawi, terjemahan Syed Ahmad Semait (2007). Halal dan haram
dalam Islam. Singapura: Pustaka Islamiyah Pte Ltd.

Jufri Bin Abdullah dan Zulfaqar Bin Mamat (2006). Penggunaan stunning menurut
pandangan Islam dlm Jurnal Halal (hlm 39 – 51). Kuala Lumpur : Jabatan
Kemajuan Islam Malaysia.

Mohamad Izuan Moin (2004). Kaedah penyembelihan ayam secara moden
(water stunner) dianalisis mengikut perspektif fiqh. Latihan Ilmiah, Universiti
Malaya, Kuala Lumpur.

http://krj-tganu.blogspot.com/2006/01/cara-penyembelihan-islam-zalim.html
http://ehalal.hdcglobal.com/content_view.php?IDarticle=28

http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2008&dt=0624&pub=Utusan_Malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_01.htm





[1] Surah al-Baqarah ayat 168 surah ke 2 (hlm 25) rujukan al-Quran karim.

[2] Pandangan daripada pengarah institute penyelidikan produk halal (IPPH) UPM, Prof Dr Yaakob Che Man di petik dari http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2008&dt=0624&pub=Utusan_Malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_01.htm
[3] Menurut Halal Industry Development Corporation dalam laman web http://ehalal.hdcglobal.com/content_view.php?IDarticle=28
[4] Penggunaan stunning menurut pandangan Islam, Jurnal Halal Jakim, Jufri Mohd Abdullah dan Zulfaqar bin Mamat halaman 40.
[5] Penggunaan stunning menurut pandangan Islam, Jurnal Halal Jakim, Jufri Mohd Abdullah dan Zulfaqar bin Mamat (halaman 40)
[6] Penggunaan stunning menurut pandangan Islam, Jurnal Halal Jakim, Jufri Mohd Abdullah dan Zulfaqar bin Mamat (halaman 43)

[7] Kaedah Penyembelihan Ayam secara moden (water stunner) Dianalisis Mengikut Perspektif Fiqh oleh Mohd Izuan bin Moin. Tesis Universiti Malaya.

[8] Rujukan internet.
[9] Jurnal Halal,Penggunaan Stunning Menurut Pandangan Islam, Jufri bin Abdullah dan Zulfaqar bin Mamat (halaman 46)
[10] Jurnal Halal,Penggunaan Stunning Menurut Pandangan Islam, Jufri bin Abdullah dan Zulfaqar bin Mamat (halaman 47)
[11] Ibid (halaman 48)
[12] Jurnal Halal,Penggunaan Stunning Menurut Pandangan Islam, Jufri bin Abdullah dan Zulfaqar bin Mamat (halaman 50)
[13] Surah al-Maidah ayat 3 surah ke 5 rujukan al-Quran.

[14] Sahih Muslim dalam kitab korban bab harus menyembelih dengan menggunakan apa sahaja yang boleh menumpah darah kecuali gigi, kuku dan tulang. Nombor hadith dalam maktabah syamilah (3638)
[15] Halal dan haram dalam Islam oleh dr Yusuf al-Qardhawi terjemahan Syed Ahmad Semait (halaman 41)
[16] Ibid (halaman 48)
[17] Ibid (halaman 50)